Układ ruchu w pierwszych miesiącach życia niemowlęcia intensywnie przystosowuje się do funkcjonowania w zupełnie nowym świecie. Dziecko po urodzeniu stale musi pokonywać siłę grawitacji!

Jest to możliwe dzięki intensywnemu rozwojowi układu nerwowego, prowadzącemu stopniowo do osiągania przez dziecko coraz wyższych pozycji: poczynając od leżenia, a kończąc na samodzielnym chodzie.

Od samego urodzenia niemowlę prezentuje tzw. spontaniczną aktywność, dzięki której uczy się sekwencji ruchowych, które wykorzysta przy dalszych etapach rozwoju.

Przejdź do filmu: Integracja Sensoryczna - terapia czy zabawa?

Każdy etap rozwoju kształci układ nerwowy oraz układ ruchu dziecka, i przygotowuje je do następnych zadań. Przykładowo, jeśli dziecko nie podnosi głowy leżąc, nie wzmacnia mięśni, które potrzebne mu będą do siedzenia. Jeśli nie będzie samodzielnie siedzieć, nie wykształci siły i kontroli posturalnej, potrzebnej dla pozycji stojącej i chodzenia.

Zaburzenia mogą być początkowo drobne, przez to nawet niełatwe do zauważenia. Wprawne oko fizjoterapeuty dziecięcego lub neurologa potrafi wychwycić problemy, gdy są jeszcze niewielkie i łatwe do skorygowania.

Drobne asymetrie czy niedostatki siły mięśniowej można czasem skorygować zaskakująco łatwo: inną techniką układania i pielęgnacji dziecka, bądź pojedynczymi sesjami rehabilitacji. Duże problemy rozwojowe, zaburzenia neurologiczne, na przykład mózgowe porażenie dziecięce (MPD), wymagają z kolei bardzo intensywnych działań rehabilitacyjnych w 1 roku życia, aby choroba zostawiła jak najmniejszy ślad.

Pierwszym specjalistą, oceniającym dziecko u którego podejrzewa się zaburzenia rozwoju, jest najczęściej neurolog. Bada on odruchy i wykonuje testy, aby ocenić poziom dojrzałości układu nerwowego. Często to on kieruje na rehabilitację.

Fizjoterapeuta ocenia niemowlę przede wszystkim funkcjonalnie. Sprawdza jakość ruchów oraz przyjmowanych pozycji przez malucha, napięcie mięśniowe, symetrię. Prowadząc rehabilitację, fizjoterapeuta obserwuje dziecko przez dłuższy czas, w różne dni, w rozmaitych sytuacjach - może więc ocenić jakość ruchów i przyjmowanych przez malucha pozycji w szerszym zakresie i czasem inaczej niż neurolog.

Najpopularniejsze obecnie metody terapii dzieci to NDT Bobath, metoda Vojty, Integracja Sensoryczna. Dobrze dobrane elementy rehabilitacji pozwalają korygować wzorce ruchowe niemowlęcia, zgodnie z fazami rozwojowymi.

Gdy problem dotyczy struktury układu ruchu, potrzebna może być konsultacja ortopedy. Ortopeda dziecięcy wykrywa deformacje stawowe, np. dysplazje bioder lub inne uszkodzenia pochodzenia mięśniowo-szkieletowego, ograniczające motorykę dziecka, bądź uniemożliwiające osiąganie wyższych pozycji.

Pozostaje jeszcze rola rodzica - spędza on najwięcej czasu z dzieckiem, może więc wychwycić niepojojące objawy. Wczesne wykrywanie to podstawa skutecznej terapii rozwojowej dzieci! Konsultacja ze specjalistą pomoże zinterpretować objawy i rozwiać wątpliwości.

Miesięczne niemowlę położone na plecach powinno wykonywać różnorodne kopnięcia nóżkami, aktywizując całą obręcz biodrową.

Przy zaburzeniach neurologicznych, na przykład mózgowym porażeniu dziecięcym (MPD), ruchy te są uboższe, często wykonywane po podłożu, ze względu na osłabienie napięcia mięśniowego.

Pozycja leżenia na brzuchu wymaga od miesięcznego dziecka dużej pracy antygrawitacyjnej. W takiej pozycji maluch powinien na chwilę dźwigać głowę.

Jeśli natomiast dziecko nie unosi jej w ogóle, lub odgina ją do tyłu, może to również świadczyć o nieprawidłowościach.

Ważne jest, aby od pierwszych tygodni życia dziecka, dawać mu doświadczenia ułożenia jego ciała w różnych pozycjach.

Mogłoby się wydawać, że najbardziej komfortową pozycją dla niemowlęcia jest leżenie na plecach ponieważ najmniej wtedy protestuje. Jednak ułożenie na brzuchu lub boku uczy jego układ mięśniowy, kostno-stawowy oraz więzadłowy jak pracować, aby przeciwdziałać sile grawitacji.

Trzymiesięczne dziecko powinno już rozwijać symetrię i wykonywać ruchy w linii środkowej ciała. Leżąc na brzuchu, powinno podpierać się na łokciach z uwolnionym kciukiem - zaciskanie dłoni w piąstki oraz preferowanie którejś ze stron ciała jest objawem niepokojącym i wymaga szczegółowej diagnostyki neurologicznej, aby wykluczyć choroby pochodzenia nerwowego.

Dzieci w 4 miesiącu życia sięgają po zabawkę, dzięki czemu przenoszą ciężar ciała na strony ciała (prawa/lewa). Od 5 miesiąca życia aktywność przybiera na intensywności: obserwuje się "pływanie", a ułożone na plecach bawią się stopami. Pojawiają się pierwsze przetoczenia na boki. W 6 miesiącu dzieci poznają smak przemieszczania się w przestrzeni: wykonują obroty wokół osi ciała.

W 8 miesiącu obserwuje się u dziecka samodzielny siad boczny oraz pełzanie. Ważne jest, aby nie trwało ono dłużej niż 4 tygodnie, ponieważ dziecko może stracić zainteresowanie wyższymi pozycjami, skoro i tak się już przemieszcza.

Potem przychodzi czas na czworakowanie (9-10 miesiąc życia), choć ten etap rozwoju może zostać pominięty, jeżeli następną funkcją będzie wstawanie/podciąganie się.

Do 12 miesiąca życia dziecko powinno przejść samodzielnie kilka kroków. Upadki w tym okresie są pożądane, ponieważ uczą malucha, jak sobie radzić na małych płaszczyznach podparcia (stopy) z wysoko uniesionym środkiem ciężkości ciała.

Artykuł przygotowała fizjoterapeuta Agnieszka Mikołajczyk